فاکسیمیله یا نسخه برگردان و چاپ عکسی یکی از روش‌های مدرن برای تکثیر نسخه‌های خطی کهن است. در این روش کوشش می‌شود که محصول نهایی بیشترین شباهت را با نسخۀ اصلی داشته باشد، تا محققان و علاقمندانِ اصل نسخۀ خطی بتوانند نمونه‌ای مشابه با اصل را در اختیار گیرند.
با انجام برخی پژوهش‌های نسخه‌شناختی از سوی مرتضی کریمی‌نیا طی ده سال گذشته، جایگاه و اهمیت این اثر منحصر به فرد در میان سایر قرآن‌های کهن کتابخانۀ آستان قدس رضوی بیشتر هویدا شد. در سال 1395 انجام تحقیق و انتشار چاپ «نسخه برگردان» یا فاکسیمیلۀ این مصحف طی قراردادی از سوی آستان قدس رضوی به مؤسسۀ آل البیت در قم واگذار شد. پس از چند سال، متن کامل «مصحف مشهد رضوی» با تحقیق و توضیحات و مقدمۀ مرتضی کریمی‌نیا، از سوی «مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث» در سال 1401-1402 (2022-2023 میلادی) به صورت فاکسیمیله به دو زبان عربی و انگلیسی منتشر شده است.
چاپ فاکسیمیلۀ مصحف مشهد رضوی همراه با پژوهش‌های نسخه‌شناختی، متنی و تاریخی دربارۀ کلمات و آیات قرآنی در این مصحف صورت پذیرفته است. تصویربرداری با کیفیت عالی، چاپ نفیس بر روی کاغذ گلاسۀ مات، مدیریت رنگ در طراحی و چاپ، و سرانجام جلدسازی، قاب سازی، و صحافی منحصر به فرد، از دیگر ویژگی‌های نسخه برگردان مصحف مشهد رضوی است.
پیشگفتار:
سید جواد شهرستانی
تحقیق، پانویس و مقدمه:
مرتضی کریمی‌نیا
مدیریت هنری:
مجید فدائیان
مدیریت رنگ:
مانی نورایی
صحافی و جلدسازی:
گروه جلدسازی ترنج – شهاب متین رضا
ناشر:
مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث
توضیحاتی برای شیوۀ استفاده از چاپ فاکسیمیلۀ مصحف
نسخه برگردان یا چاپ فاکسیمیله از مصحف مشهد رضوی، همراه با تحقیق بر روی متن این قرآن و بازخوانی تمام کلمات آن صورت گرفته است. تمام تصاویر دو نسخۀ قرآن به شماره‌های 18 و 4116 از کتابخانۀ آستان قدس رضوی به ترتیب صحیح در صفحات سمت راست قرار گرفته و بازخوانی متن هر صفحه همراه با نکات مقایسه‌ای و توضیحات محقّق اثر در برابر آن (در صفحات سمت چپ) قرار گرفته است. در بالای صفحات چاپ فاکسیمیله، شمارۀ برگ در هر یک از دو نسخۀ 18 و 4116 و نیز آدرس دقیق آیات ذکر شده در آن صفحه به دو زبان عربی و انگلیسی ذکر شده است.
در بخش تحقیق (صفحات سمت چپ)، متن آیات قرآن عیناً به همان صورت که در اصل نسخه (صفحات سمت راست) آمده، بازنویسی شده است. در کنار هر سطر، شمارۀ آن سطر قرار داده شده است تا خواننده به سهولت بتواند هر سطر قرآنی را در اصلِ نسخه و متن بازنویسی شده مقایسه کند. از آنجا که متن مصحف مشهد رضوی حاوی برخی تفاوت های متنی است، برای سادگی و سهولت خواننده، تفاوت‌های این متن کهن با یکی از مصاحف متداول و رسمی جهان اسلامی یعنی «مصحف القاهرة» یا «المصحف الأمیری» در ستون جداگانه‌ای نشان داده شده است. این تفاوت‌ها شامل اختلاف رسم (یا املاء)، اختلاف قرائات و اختلاف در شمارش آیات است. به علاوه، بخش‌های ناپیدا یا مبهم از متن آیات، اصلاح یا بازنویسی متن با قلم متأخر، و نیز اشتباهات یا سهوهای کاتب نیز مشخص شده است. برای دقت بیشتر، تمامی این تفاوت‌ها با رنگ‌های مختلف مشخص شده و جدولی در کنار صفحات (سمت چپ) معنا و مفهوم هر یک از این رنگ‌ها را توضیح داده است.
بر این اساس، رنگ زرد، نشان دهندۀ حذف یک کلمه در مصحف المشهد الرضوی در قیاس با مصحف قاهره است. مثلاً میم زرد در کلمۀ أمنی، نشان می‌دهد که بعد از این “میم” یک حرف الف محذوف است (= أماني). همچنین رنگ سبز، مثلاً در الکتـاب، نشان دهندۀ زیادت یک حرف در مصحف المشهد الرضوی نسبت به مصحف القاهره است. سایر رنگ‌ها نیز به عناوینی چون اختلاف قرائات، اصلاح یا بازنویسی کلمه، پاک شدگی در نسخه، و مانند آن اشاره دارند.
برای کمک بیشتر به خواننده، محقّقِ اثر کوشیده است در پانویس‌های هر صفحه به شرح و توضیح بیشتر دربارۀ مهم ترین مطالب تاریخی، تفسیری و نسخه‌شناختی موجود در مصحف مشهد رضوی بپردازد، از جمله: غرائب الرسم، اختلاف قرائات، اختلاف مصاحف الامصار، عدّ الأی، نام سوره‌ها، اشتباهات کاتب و تغییرات وارد شده در ترتیب سوره‌ها در پایان یا آغاز سوره‌ها. دربارۀ برخی از نمونه‌های خاص املایی (که با رسم المصحف مطابق نیستند)، علاوه بر اشاره به روایات و گزارش‌های کهن عالمان اسلامی راجع به آن رسم و املاء، کتابت مشابه یا متفاوت با مصحف مشهد رضوی در میان سایر مصاحف کهن حجازی و کوفی در قرون نخست گزارش شده است.
چاپ فاکسیمیلۀ مصحف مشهد رضوی، مقدمه‌ای جداگانه به دو زبان عربی و انگلیسی در 192 صفحه دارد که در آن، مرتضی کریمی‌نیا به تفصیل دربارۀ جوانب مختلف نسخه‌شناختی، تاریخی و متنی این مصحف سخن گفته است.
برای تهیه نسخه فاکسیمیله از مصحف مشهد رضوی در ایران:
- ارسال ایمیل: codexmashhad@gmail.com
- تماس تلفنی: +989031982697
- سفارش آنلاین: سایت آثار برتر
مشخصات کتابشناختی اثر انتشار یافته چنین است:
مصحف المشهد الرضوي: الجامع للنّسختين المرقّمتين 18 و 4116 في مكتبة العتبة الرضوية بمشهد، تصدير: جواد الشهرستاني، دراسة وتحقيق: مرتضی کريمي‌نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، 1401ش/ 1444ق/ 2022م. 1024ص. شابک: 8-664-319-964-978.
Codex Mashhad: Qurʾān Manuscripts Nos. 18 & 4116 in the Āstān-i Quds Library, edited by: Morteza Karimi-Nia, foreword by: Jawad al-Shahrestani, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1444/2022, 1024pp. ISBN: 978-964-319-664-8.
مصحف المشهد الرضوي: تاريخه وخصائصه، تأليف: مرتضی کریمي‌نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، 1402ش/ 1445ق/ 2023م. 192ص. شابک: 3-665-319-964-978.
Codex Mashhad: An Introduction to its History and Contents, Morteza Karimi-Nia, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1445/2023, 192pp. ISBN: 978-964-319-665-3.
مشخصات کتابشناختی اثر انتشار یافته چنین است:
مصحف المشهد الرضوي: الجامع للنّسختين المرقّمتين 18 و 4116 في مكتبة العتبة الرضوية بمشهد، تصدير: جواد الشهرستاني، دراسة وتحقيق: مرتضی کريمي‌نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، 1401ش/ 1444ق/ 2022م. 1024ص. شابک: 8-664-319-964-978.
Codex Mashhad: Qurʾān Manuscripts Nos. 18 & 4116 in the Āstān-i Quds Library, edited by: Morteza Karimi-Nia, foreword by: Jawad al-Shahrestani, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1444/2022, 1024pp. ISBN: 978-964-319-664-8.
مصحف المشهد الرضوي: تاريخه وخصائصه، تأليف: مرتضی کریمي‌نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، 1402ش/ 1445ق/ 2023م. 192ص. شابک: 3-665-319-964-978.
Codex Mashhad: An Introduction to its History and Contents, Morteza Karimi-Nia, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1445/2023, 192pp. ISBN: 978-964-319-665-3.
