ترتیب سوره‌ها در مصحف مشهد رضوی
وضعیت اولیۀ «مصحف مشهد» در میان دیگر مصاحف کهن قرآنی شناخته شده به خط حجازی در جهان، بسیار متفاوت و خاص است. در سدۀ نخست هجری، کتابت برخی مصاحف قرآنی با ترتیبی متفاوت از سوره‌ها امری ناممکن نبوده است. علاوه بر اشاره به این امر در روایات مختلف سنت اسلامی، نمونه‌هایی از این مصاحف (مثلاً سه نسخۀ 01-27.1 و 01-28.1 و 01-32.1) در دارالمخطوطات صنعاء باقی مانده است. مصحف مشهد رضوی نیز از این دست قرآن‌های کهن بوده است که در آغاز کتابت، سوره‌های آن مطابق با ترتیب ابن مسعود نوشته شده، و در دوره‌های بعدی، ترتیب سوره‌ها در آن اصلاح شده است.
با دقت در مواضع پایانی و آغازین سوره‌ها، به روشنی درمی‌یابیم با آنکه متن مصحف مشهد رضوی علی الاصول مطابق با متن رسمی عثمانی است، ترتیب سوره‌های آن در اصل، مطابق با ترتیب عثمانی نبوده است؛ این ترتیب بعدها با عملیات حک و اصلاح مطابق با ترتیب عثمانی درآمده است. تنها در هفت موضع از مصحف مشهد رضوی، آیات انتهایی و ابتدایی سوره‌ها دست نخورده است. این بدان معناست که مصحف مشهد رضوی در این مواضع دارای ترتیب سوره‌هایی مطابق با ترتیب استاندارد عثمانی بوده، و لذا اصلاح کنندۀ مصحف آن مواضع را بدون تغییر و دستخوردگی رها کرده است. اکنون این پرسش مطرح است که ترتیب سوره‌ها در وضعیت اولیۀ مصحف مشهد رضوی مطابق با کدامیک از مصاحف صحابه بوده است؟
با بررسی دقیق تمام سرسوره‌ها در مصحف مشهد رضوی، درمی‌یابیم که از میان روایت‌های مختلف منسوب به صحابه چون امام علی بن ابی‌طالب علیه السلام، ابن‌مسعود، أبیّ بن کعب و دیگران، ترتیب اصلی سوره‌ها در مصحف مشهد رضوی، شباهت کاملی با ترتیب ابن‌مسعود داشته است. ترتیب سوره‌ها در روایت عثمانی و ابن‌مسعود در هشت موضع ــ و بنا به نقل ابن‌ندیم، در دوازده موضع ــ با یکدیگر تطابق دارند. مثلاً سوره‌های «هود و یوسف»، «عنکبوت و روم»، «سبأ و فاطر»، «زمر و غافر»، «فصلت و شوری»، «ذاریات و طور»، و«مرسلات و نبأ» هم در ترتیب عثمانی و هم در ترتیب ابن‌مسعود پشت سر هم قرار می‌گیرند. شگفت آنکه دقیقاً در همین موارد است که مصحف مشهد رضوی به بازسازی، و عمیات برش و الحاق مجدد ،برای اصلاح ترتیب سوره‌ها نیاز نداشته است. یعنی متن مصحف مشهد رضوی در این مواضع کاملاً دست نخورده باقی مانده و دستخط کاتب اصلی به‌هم نخورده است، اما به جز این جاها، در تمام دیگر موارد، برگه‌های حاوی آغاز یا پایان سوره‌ها در مصحف مشهد رضوی دستکاری شده‌اند. چنین شاهدی قوی به نفع هیچ‌یک از ترتیب‌های سور، از جمله أبیّ بن کعب یا امام علی علیه السلام در مصحف مشهد رضوی وجود ندارد. فی‌المثل ترتیب قرآن أبیّ بن کعب و قرآن عثمانی در 16 مورد با یکدیگر تطابق دارند که هیچ یک از آنها را در نسخۀ مشهد به صورت متوالی نمی‌توان یافت.
پرسش مهم‌تر اینکه: چرا باید کسی متن کامل قرآن را بر اساس روایت رسمی عثمانی، اما با ترتیب ابن‌مسعود از سوره‌های قرآنی بنویسد؟ پاسخ تفصیلی به این پرسش در مقدمۀ انتشار یافته در چاپ فاکسیمیلۀ مصحف مشهد رضوی آمده است.
دست خوردگی و اصلاح در ترتیب سوره‌های یوسف و رعد
دست نخوردگی و عدم اصلاح در ترتیب سوره‌های هود و یوسف
دست خوردگی و اصلاح در ترتیب سوره‌های سجدة و احزاب
دست نخوردگی و عدم اصلاح در ترتیب سوره‌های مرسلات و نبأ
ترتیب سوره‌ها در مصحف مشهد رضوی
وضعیت اولیۀ «مصحف مشهد» در میان دیگر مصاحف کهن قرآنی شناخته شده به خط حجازی در جهان، بسیار متفاوت و خاص است. در سدۀ نخست هجری، کتابت برخی مصاحف قرآنی با ترتیبی متفاوت از سوره‌ها امری ناممکن نبوده است. علاوه بر اشاره به این امر در روایات مختلف سنت اسلامی، نمونه‌هایی از این مصاحف (مثلاً سه نسخۀ 01-27.1 و 01-28.1 و 01-32.1) در دارالمخطوطات صنعاء باقی مانده است. مصحف مشهد رضوی نیز از این دست قرآن‌های کهن بوده است که در آغاز کتابت، سوره‌های آن مطابق با ترتیب ابن مسعود نوشته شده، و در دوره‌های بعدی، ترتیب سوره‌ها در آن اصلاح شده است.
با دقت در مواضع پایانی و آغازین سوره‌ها، به روشنی درمی‌یابیم با آنکه متن مصحف مشهد رضوی علی الاصول مطابق با متن رسمی عثمانی است، ترتیب سوره‌های آن در اصل، مطابق با ترتیب عثمانی نبوده است؛ این ترتیب بعدها با عملیات حک و اصلاح مطابق با ترتیب عثمانی درآمده است. تنها در هفت موضع از مصحف مشهد رضوی، آیات انتهایی و ابتدایی سوره‌ها دست نخورده است. این بدان معناست که مصحف مشهد رضوی در این مواضع دارای ترتیب سوره‌هایی مطابق با ترتیب استاندارد عثمانی بوده، و لذا اصلاح کنندۀ مصحف آن مواضع را بدون تغییر و دستخوردگی رها کرده است. اکنون این پرسش مطرح است که ترتیب سوره‌ها در وضعیت اولیۀ مصحف مشهد رضوی مطابق با کدامیک از مصاحف صحابه بوده است؟
با بررسی دقیق تمام سرسوره‌ها در مصحف مشهد رضوی، درمی‌یابیم که از میان روایت‌های مختلف منسوب به صحابه چون امام علی بن ابی‌طالب علیه السلام، ابن‌مسعود، أبیّ بن کعب و دیگران، ترتیب اصلی سوره‌ها در مصحف مشهد رضوی، شباهت کاملی با ترتیب ابن‌مسعود داشته است. ترتیب سوره‌ها در روایت عثمانی و ابن‌مسعود در هشت موضع ــ و بنا به نقل ابن‌ندیم، در دوازده موضع ــ با یکدیگر تطابق دارند. مثلاً سوره‌های «هود و یوسف»، «عنکبوت و روم»، «سبأ و فاطر»، «زمر و غافر»، «فصلت و شوری»، «ذاریات و طور»، و«مرسلات و نبأ» هم در ترتیب عثمانی و هم در ترتیب ابن‌مسعود پشت سر هم قرار می‌گیرند. شگفت آنکه دقیقاً در همین موارد است که مصحف مشهد رضوی به بازسازی، و عمیات برش و الحاق مجدد ،برای اصلاح ترتیب سوره‌ها نیاز نداشته است. یعنی متن مصحف مشهد رضوی در این مواضع کاملاً دست نخورده باقی مانده و دستخط کاتب اصلی به‌هم نخورده است، اما به جز این جاها، در تمام دیگر موارد، برگه‌های حاوی آغاز یا پایان سوره‌ها در مصحف مشهد رضوی دستکاری شده‌اند. چنین شاهدی قوی به نفع هیچ‌یک از ترتیب‌های سور، از جمله أبیّ بن کعب یا امام علی علیه السلام در مصحف مشهد رضوی وجود ندارد. فی‌المثل ترتیب قرآن أبیّ بن کعب و قرآن عثمانی در 16 مورد با یکدیگر تطابق دارند که هیچ یک از آنها را در نسخۀ مشهد به صورت متوالی نمی‌توان یافت.
پرسش مهم‌تر اینکه: چرا باید کسی متن کامل قرآن را بر اساس روایت رسمی عثمانی، اما با ترتیب ابن‌مسعود از سوره‌های قرآنی بنویسد؟ پاسخ تفصیلی به این پرسش در مقدمۀ انتشار یافته در چاپ فاکسیمیلۀ مصحف مشهد رضوی آمده است.
دست خوردگی و اصلاح در ترتیب سوره‌های یوسف و رعد
دست نخوردگی و عدم اصلاح در ترتیب سوره‌های هود و یوسف
دست خوردگی و اصلاح در ترتیب سوره‌های سجدة و احزاب
دست نخوردگی و عدم اصلاح در ترتیب سوره‌های مرسلات و نبأ
